اصول الگو‌سازی، مدیریت، همراهی، ایمن سازی، اصل تدریج و استمرار، اقتدار همراه با اعتماد، صمیمیت و مهربانی را به‌عنوان شش راهکار برای جلوگیری از آسیب‌های فضای مجازی معرفی کرد.

به گزارش راسخون به نقل از رسا، حجت‌الاسلام محمد فروهر در یادداشتی به ارائه شش راهکار برای مقابله با آسیب‌های فضای مجازی در بنیان گرم خانواده پرداخته است که متن آن در ذیل تقدیم خوانندگان می‌شود.

1. اصل الگو‌سازی

الگو‌سازی از مهم‌ترین اصول کاربردی برای داشتن رسانه سالم در خانواده است. اصل الگوسازی در تمامی مباحث تربیتی کاربرد دارد و استفاده از الگو‌ها از بهترین راهکارهای اصلاح رفتار نادرست به سوی رفتار‌های هنجار و دینی است.

برخی از آن‌چه که لازم است خانواده‌ها در این مورده بدان توجه کنند عبارتند از:

1. بهترین منبع برای آشنایی با الگوی آسمانی و انسان‌ساز، آموزه‌های سراسر نور قرآن کریم است که با بیان و توصیف زندگانی انبیا و اولیای الهی و دعوت انسان به تبعیت از آن‌ها، در اوج صلابت، آدمی را تربیت می‌کند و از خطرات حفظ می‌نماید.

2. بیان زندگی‌نامه دانشمندان مسلمان و افتخارآفرینان این مرزو بوم می‌تواند در جهت‌دهی فرزندان در استفاده بهینه از وقت بسیار تأثیر‌گذار باشد.

3. شهدا به‌عنوان کسانی که با رنگ سرخ خونشان سند سعادت دنیوی و اخروی خود و جامعه اسلامی را امضا کردند، از بهترین الگو‌های تربیتی برای نسل جدید به شمار می‌روند چراکه در بین شهدا بسیارند کسانی که در عرصه علم و عمل موفقیت‌های زیادی کسب کرده‌اند. شهید‌ چمران، آوینی، احمدی روشن، تهرانی مقدم و غیره از گل‌های سرسبد گلستان علم و عمل محسوب ‌شوند.

2. اصل مدیریت

مدیریت در زندگی نقش مهمی دارد و امام علی(ع) آن را جزء اصول مهم زندگی می‌داند و می‌فرماید «قِوامُ العیشِ حُسنُ التّقدیرِ و مِلاکُه حُسنُ‌التّدبیر؛ رکن زندگی، برنامه‌ریزی درست و پایه‌ آن مدیریت صحیح است.»

این اصل در استفاده از رسانه نقش بسزایی دارد چراکه برای داشتن رسانه مطلوب، بعد از کسب آگاهی‌های لازم، باید دانسته‌های خود را در عمل، اجرا کرد و استفاده از فضای مجازی را در خانه مدیرت نمود که این مدیریت در محور‌های مدیریت نیاز، ابزار، محتوا، زمان و مکان اعمال می‌شود.

اکنون به شرح مهم‌ترین بخش‌های مدیریت می‌پردازیم:

مدیریت محتوا

والدین قبل از خرید ابزارهای نوین ارتباطی از قبیل باز‌ها، نرم‌افزار‌ها و غیره باید محتواهای خوبی را برای آن رصد کرده و بهترین آن را برای فرزندان خود تهیه کنند. جهت تهیه محتوای خوب برای رسانه‌های دیجیتال می‌توان به این منابع مراجعه شود:

1. تارنمای www.peyvandha.ir برای آشنایی با تارنماهای اینترنتی مناسب برای گروه‌های سنی مختلف.

2. تارنمای www.ircg.ir  جهت آشنایی با بازی‌های مناسب برای گروه‌های سنی مختلف.

3. تارنماهای www.rasekhoon.net  و www.tebyan.net  برای تهیه فیلم‌ها و پویانمایی‌های مناسب.

4. تارنمای فروشگاه اینترنتی ایفه به آدرس www.efeh.ir  جهت آشنایی با اسباب‌بازی‌های مناسب برای کودکان.

مدیریت ابزار

والدین باید هنگام خرید، برای فرزندان خود ابزاری را تهیه کنند که برای آن محتوای مطلوب در کشور تهیه شده است. هم‌اکنون ابزارهای ارتباطی در دسترس کاربران قرار دارد که ما برای آن محتوای مناسب نداریم و تمامی محصولات موجود در بازار، غربی و غیربومی است.

خرید چنین ابزاری سبب بروز مشکلات فراوانی برای خانواده‌ها می‌شود. از باب نمونه بعد از گذشت چندین سال از ورود کنسول‌های بازی پلی‌استیشن، ایکس‌باکس و نینتند و به کشورمان، هنوز متولیان امر و مسؤولان کشور، هیچ‌ بازی‌ای برای این ابزار تهیه نکرده اند؛ بنابراین هر بازی که والدین تهیه کنند، غیر بومی بوده که قریب به اتفاق این بازی‌ها دارای مشکلات متعدد اخلاقی ـ رفتاری هستند.

3. اصل همراهی

اصل همراهی یکی از اصول مهم تربیتی و مورد توجه قرآن است چراکه انبیا و اولیای الهی نیز همیشه از جنس خود مردم و همراه آنان بوده‌اند و با آنان زندگی می‌کردند تا بتوانند با اصل همراهی، هدایت آنان را به بهترین شکل ممکن انجام دهند.

مردم همواره در معرض تیر‌های زهرآگین شیطانند و نیازمند به راهنما و هدایتگری که آنان را به‌سوی خیر و صلاح ارشاد کند.

همراهی فرزندان؛ سرآغاز افزایش روابط قلبی

در موضوع رسانه‌های نوین نیز فرزندان، نیازمند همراهی والدین خود جهت استفاده از آن هستند تا بتوانند از راهنمایی‌ها و هدایتگری‌های والدین در شوره‌زار امپراتوری غرب با کم‌ترین آسیب‌ها مواجه شوند.

ازین‌رو در کشور‌هایی که مردم از سواد رسانه‌ای برخوردارند، غالب والدین، فرزندان خود را در هنگام استفاده از رسانه‌های دیجیتال همراهی می‌کنند.

این مشارکت و همراهی به دو صورت است:

حضور فیزیکی فعال

والدین هنگام استفاده فرزندان از فضای مجازی به‌ویژه بخش رسانه‌ای آن، در کنارشان حضور داشته و یا حداقل فعالیت فرزندان برای والدین قابل رؤیت باشد. صرف حضور والدین در کنار فرزندان سبب کاهش بسیاری از آسیب‌های رسانه‌ای نوین می‌شود.

مشارکت

منظور از مشارکت والدین، همراهی با فرزندان در فضای مجازی است. فایده این نوع همراهی آن است که اگر در حین استفاده از رسانه‌های نوین با مطلب و شبهه نادرستی مواجه شدند، می‌توانند با استفاده از روش‌های گوناگون، آسیب‌‌های آن را به حداقل برسانند.

4. اصل ایمن سازی

یکی از نگرانی‌های والدین نسبت به فرزندانشان، این است که اگر ما با استفاده از روش‌های گوناگون بتوانیم فرزندانمان را در خانه کنترل کنیم، بازهم از آسیب‌های اجتماعی  در امان نیستند؛ به عنوان مثال نوجوان می‌تواند در بیرون از خانه به‌وسیله تبلت دوستانش به مطالب غیر‌اخلاقی دسترسی داشته باشد.

اگر خانواده‌ها به این اصل و راهکارهای آن به صورت ویژه توجه کنند و اهتمام ویژه‌ای به اجرایی کردن آن‌ها داشته باشند، بسیاری از نگرانی‌های آن‌ها رفع می شود.

مهم‌ترین راهکارهای ایمن‌سازی فرزندان در برابر آسیب‌های خارج از کنترل والدین عبارتند از:

برقراری پیوند عاطفی با مراکز دینی

یکی از وظایف والدین این است که فرزندان را ابتدا با معارف نورانی قران و عترت آشنا کرده و آن‌ها را دعوت به خواندن نماز کنند، سپس آن‌ها را با مراکز دینی و ارزشی آشنا نموده و پیوند عاطفی بین فرزند خود و آن مرکز برقرار کنند چراکه این عمل بهترین را جلوگیری از خطرات و آسیب‌های احتمالی است.

عینی سازی عاقبت گناه

عینی‌سازی عاقبت کارهای ناپسند، از دیگر راه‌های مصون‌سازی و خودکنترلی فرزندان است. والدین باید با استفاده از روش‌های گوناگونة اخبار و اطلاعات آگاهی دهنده ای را نسبت به آسیب‌های فضای مجازی و عاقبت استفاده نامناسب از آن به فرزندان خود برسانند.

به عنوان مثال دختری به واسطه استفاده نامناسب از شبکه‌های اجتماعی تنها پس از دو هفته، در خانه‌ای تنها مقابل 8 مرد قرار می‌گیرد و اتفاقات بسیار ناگواری برایش پیش می‌آید، از آسیب‌هایی است کهیک‌بار تجربه آن نیز غیر قابل جبران است؛ بر این اساس پیشنهاد مطالعه کتاب و یا وب‌سایت خوب در این زمینه می‌تواند یکی از راهکارهای رسیدن به هدف مافوق باشد چراکه اگر فرزندان ما آثار گناه را بدانند کم‌تر گناه می‌کنند.

نظارت غیر مستقیم  و مستقیم بر دوستان

والدین باید رفت‌وآمد و دوستان فرزندان خود را غیر مستقیم و گاهی هم به صورت مستقیم کنترل و نظارت کنند چنانکه دوست و هم‌نشین تأسیر بسیاری بر انسان می گذارد.

پیامبرگرامی‌ اسلام(ص) می‌فرماید «المَرءُ عَلَی دینِ خَلیلِهِ و قَرینِهِ؛ انسان پیرو دین و آیین دوست و هم‌نشین خود است»؛ در سیره اهل‌بیت(ع) مشاهده می‌شود که حتی گاهی به صورت مستقیم در انتخاب دوست فرزندانشان دخالت می‌کردند؛ بنابراین فرزندان را تشویش به داشتن دوستانی خوب کرده و از آمد‌و‌شد با دوستان ناباب نهی مستقیم و غیرمستقیم کنید.

5. اصل تدریج و استمرار

کار تربیتی باید سه شاخصه مهم داشته باشد؛ نخستین آن‌ها مطابق‌بودن این امر اصول و قواعد اسلامی بوده و دومین از آن این است که باید به تدریج انجام پذیرد، این در حالی است که سومین شاخصه استمرار و دائمی بودن تربیت است.

اصل تدریج و استمرار از مهم‌ترین اصول مدیریت رسانه دینی در خانواده است، به‌گونه‌ای که برای اجرای تمام اصول باید این اصل مورد عنایت قرار گیرد؛ حذف رفتار و عادات نامناسب و نابهنجار و جایگزینی آن هنجارهای مورد تأیید شرع و فرهنگ حاکم بر کشور، به ندرت به صورت یک‌باره و ناگهانی اتفاق می‌افتد.

با نگاهی به روند تربیتی قرآن در صدر اسلام در‌می‌یابیم که ابتدا ذهنیت افراد نسبت به رفتار نامناسب در قالب بیان اصول دین اصلاح می‌شود و سپس میل افراد به آن رفتار نامناسب تغییر می‌یابد و از کرده خویش پشیمان می‌شود و در انتها رفتار نو در قالب ترک عمل و یا انجام عملی جایگزین شکل می‌پذیرد.

آیات قرآن به‌خوبی سیر تدریجی در تحریم چیزی که مردم وابستگی زیادی به آن دارد را رعایت کرده و روش تربیتی مبتنی بر تدریج و استمرار را به ما می‌آموزد؛ بر این اساس در رابطه با مسائل مربوط به فضای مجازی نیز نمی‌توان رفتار‌های مناسبی همچون وابستگی و اتلاف وقت به ابزارها و روش‌های ارتباطی، استفاده غیر اخلاقی، دامن زدن به شایعات، غفلت از خدا، خود و اطرافیان و غیره را نمی‌توان به‌راحتی و ظرف چند روز اصلاح کرد.

باید این مهم را دریافت که مقابله با آسیب‌های این فضا تنها به‌صورت تدریجی همراه با استمرار، ضمن کاهش وابستگی و دل‌بستگی به فضای مجازی، استفاده نامناسب آن را با عنایت به مطالب پیش‌گفته، به استفاده مطلوب تبدیل کرد.

6. اصل اقتدار همراه با اعتماد، صمیمیت و مهربانی

والدین باید در اجرای اصول یاد شده از خود اقتدار نشان داده و در مقابل خواسته‌های نابجای فرزندان از خود ضعف نشان ندهند و عقب نشینی نکنند؛ اما این اقتدار به‌ معنای تند‌خویی، توهین، تحقیر و خشونت نیست، بلکه باید همراه صمیمیت، مهربانی و دلسوزی باشد.

به عبارت دیگر درست است که والدین اصول مهم تربیتی را زیر پا نمی‌گذارند، اما با چاشنی اعتماد، مهربانی و محبت به فرزندشان می‌فهمانند که چون دوستشان دارند در مقابل خواسته‌ آن‌ها می‌ایستند.

برای اجرا کردن این اصل و توجه دادن فرزندان به این نکته که ایستادگی والدین در مقابل خواسته آن‌ها، از روی دلسوزی و شفقت است، لازم است والدین به موارد ذیل توجه ویژه داشته باشند:

تحقیر و توهین نکردن: اگر با استفاده نامناسب فرزندان از این ابزار مواجه شدید به‌هیچ‌عنوان بچه‌ها را تحقیر نکرده و به آن‌ها توهین نکنید، بلکه تنها ماهیت استفاده نادرست را زشت بشمارید.

همچنین نیاز نیست برای هر بهره‌گیری نادرست از فضای مجازی، فرزندان مورد ملامت و سرزنش قرار گیرند؛ برای نمونه اگر به صورت ناخواسته با متنی نامناسب مواجه شدند نباید سرزنش شوند زیرا آن حس اعتماد به والدین و دلسوز بودن او نزد بچه‌ها از بین می‌رود.

امام علی(ع) می‌فرمایند «ما کلُّ مَفتونٍ یَعاتَب؛ هر فریب خورده‌ای را نمی‌شود سرزنش کرد»؛ بنابراین اگر شخصیت فرزندتان خرد شود و تحقیر شوند، در این صورت احتمال لغزش‌های بعدی آن‌ها بسیار زیاد خواهد شد.

پرهیز از تندخویی و خشم: در تمام مراحل تربیتی رسانه دینی، از خشونت‌های نابجا و بی‌هنگام به‌شدت پرهیز شود.

نکته پایانی این که گاهی در مراحل تربیتی فرزند نیاز است که به علت استفاده نابجا از ابزار‌های نوین رسانه‌ای، مورد سرزنش قرار گیرد، اما باید این نکته را مدّ نظر داشت که به هیچ‌عنوان در ملامت و سرزنش کردن فرزندان زیاده‌روی نشود چراکه به فرموده امیر‌المؤمنین(ع) «زیاده‌روی در ملامت آتش لجاجت را بر‌می‌افروزد.»

110